Programmatoelichting

Anton Bruckner – Mis in D klein

– pauze –

Ludwig von Beethoven – Hoogtepunten uit de opera Fidelio
 
Onder leiding van:
Paul Valk, dirigent
Samuel Tamarit Otero, dirigent
 

artwork: Joris Ammerlaan
 
Dit concert wordt mede mogelijk gemaakt door:
Sociaal Cultureel Fonds van De Amersfoortse Verzekeringen

Beste bezoeker van ons concert,

Welkom bij dit concert en wat fijn dat u er bent! Het is zoals altijd een bijzonder concert. Bijzonder, omdat onze twee Amersfoortse ensembles na enkele jaren weer samenwerken. Zo’n anderhalf jaar geleden ontstond het idee om samen dit concert te organiseren. Het leek ons mooi de kwaliteit van koor en orkest te bundelen. En daarnaast beide dirigenten in het programma een rol te geven. We vonden een mooie en uitdagende maar ook gevarieerde programmering. Deze twee composities samen in één programma is de andere bijzonderheid: de combinatie van de sacrale grandeur van Bruckner voor de pauze en de krachtige, dramatische en hoopvolle muziek van Beethovens Fidelio na de pauze. U zult het enthousiasme beleven waarmee de 140 zangers en musici deze werken uitvoeren.

We hopen dat u van de muziek zult genieten. Wij hebben dat in de voorbereiding zeker gedaan en doen dat ongetwijfeld ook tijdens het concert.

Namens Soli Amersfoort en Flehite Sinfonietta:

Carla Bostelaar en Pieter Hoekstra

Mis in D klein

I – Kyrie
II – Gloria
III – Credo
IV – Sanctus
V – Benedictus
VI – Agnus Dei

Anton Bruckner (1824 – 1896)
Josef Anton Bruckner werd als oudste zoon in een Oostenrijks gezin geboren op 4 september 1824. De jonge Bruckner studeerde piano, viool, orgel en compositie. Toen Bruckner 12 jaar oud was overleed zijn vader en zorgde zijn moeder ervoor dat hij zijn muzikale opleiding kon voortzetten door voor hem een plaats als koorknaap in het klooster van Sankt Florian te bemachtigen.

In de spirituele omgeving van het klooster werd Bruckner niet alleen ondergedompeld in muziek maar ook in het katholieke geloof. Hier begon hij zijn eerste vocale religieuze stukken te componeren. Na zijn opleiding dacht Bruckner desondanks niet aan een carrière in de muziek maar ging in het onderwijs. De muziek bleef echter trekken. Op 21-jarige leeftijd ging hij terug naar het klooster van Sankt Florian om het jongenskoor daar te leiden. En natuurlijk lonkte ook het mooie orgel waar hij als jongen zo graag op had gespeeld. Toen hij na tien jaar een vaste positie als organist kon krijgen in de grotere plaats Linz koos hij eindelijk echt voor de muziek.

In zijn tijd stond Bruckner vooral bekend als orgelvirtuoos en meesterimprovisator. Pas op latere leeftijd werd hij erkend als componist. Hij schreef o.a. elf symfonieën. Nu behoren zijn monumentale symfonieën tot de belangrijkste in dit genre. Naast de symfonieën schreef hij religieuze koorwerken zoals de mis in d-klein die vandaag wordt uitgevoerd.

Bruckner stierf in 1896 in Wenen, 72 jaar oud. Hij werd begraven in de crypte van Sankt Florian, precies onder zijn favoriete orgel. Zo had hij het in zijn testament beschreven.

Mis in D klein
In het begin van zijn muzikale carrière stond Bruckner met beide benen in de klassieke Oostenrijkse kerkmuziektraditie van o.a. Beethoven, Mozart en Haydn. Geïnspireerd echter door moderne componisten als Liszt en met name Wagner die hij bovenmatig vereerde, componeerde Bruckner in 1864 zijn Mis in d-klein die uiteindelijk een belangrijk moment in de ontwikkeling van Bruckners stijl markeerde. Hij beleefde hiermee, op 40-jarige leeftijd, zijn creatieve doorbraak.

Bruckner, een diepgelovig mens, beschouwde het componeren van kerkmuziek als een vorm van gebed. Zijn religieuze overtuiging klinkt in zijn Mis in d-klein door tot in de kleinste muzikale details. Merk bijvoorbeeld op dat Bruckner de officiële katholieke traditie volgt om de eerste zin van het Gloria en het Credo niet te componeren, maar door de priester in gregoriaanse modus te laten zingen voordat het koor inzet.
Tijdens onze concerten vertolken tenorsolist Jeroen de Vaal (Gloria) en bassolist Willem de Vries (Credo) deze gregoriaanse voorzang.

Als luisteraar is het bijzonder om te ontdekken dat Bruckner binnen de misdelen muzikale elementen laat terugkeren. In het Kyrie-thema is dat gemakkelijk te horen. Maar let bijvoorbeeld in het Gloria ook op de muziek bij de uitroep ‘Domine Deus, Rex’ die even later terugkomt bij de tekst ‘Jesu Christe’. En de muziek van het begin van het Credo keert terug bij het ‘Et in Spritum Sanctum’. En een bijzonder mooie herhaling is het ‘Et vitam venturi’ aan het einde van het Credo. U hoort deze muziek, weliswaar in een andere maatsoort, terug in het Agnus Dei bij ‘Dona nobis pacem’. Door deze terugkerende thema’s heeft Bruckner eenheid en samenhang in zijn werk gebracht.

Het Kyrie opent zacht en smekend, met vloeiende lijnen die doen denken aan oude kerkmuziek, maar met de warme klank van de romantiek.

Daarna barst het Gloria los: ritmische gedrevenheid, jubelende koorpassages en stralende koperblazers scheppen een feestelijk karakter. Bruckner creëert een indrukwekkend contrast, een oase van rust, in het verstilde ‘Qui tollis’. In het finale ‘Cum Sancto Spiritu’ ontvouwt zich een machtige polyfonie die uitmondt in een triomfantelijke afsluiting.

In het Credo laat Bruckner zijn geloof horen in grootse contrasten: stevig ritme, en een voortstuwende energie. De muziek verstilt volledig in het ‘Et incarnatus est’ waarin Bruckner een intiem en ingetogen moment van contemplatie schept. Het ‘Et resurrexit’ straalt pure triomf uit en voert de luisteraar terug naar de krachtige basisstructuur van het begin.

Het Sanctus klinkt ruim en stralend. Bruckner componeert hier met het gevoel voor akoestische ruimte dat hij als organist tot in de puntjes beheerste. De koorlijnen lijken als gewelven op te rijzen. Het speelse, polyfone Hosanna biedt een levendig en licht dansend contrast.

Het Benedictus juist rustig en persoonlijk.

De mis eindigt met het Agnus Dei, waarin smeekbede en serene berusting samenkomen met de intieme toon van het begin. Met een zacht en hoopvol ‘Dona nobis pacem’ – geef ons vrede!

De première van de mis vond plaats op 20 november 1864 in de kathedraal van Linz, onder leiding van Bruckner zelf. Het werd een daverend succes. Het publiek reageerde met grote bewondering voor de kracht en de diepe spiritualiteit van de muziek. Bruckner was bijzonder verrast door dit succes.
Met deze mis vestigde Bruckner zijn reputatie als componist. De Mis in D klein geldt inmiddels als een mijlpaal binnen het 19de-eeuwse koorrepertoire en als een sleutelwerk in Bruckners geestelijke oeuvre.

Was getekend

Fidelio

I – Ouverture
II – Kwartet
III – Vrouwenkoor (uit King Stephen)
IV – Gevangenenkoor
V – Finale

Fidelio is een opera van Beethoven. We hebben de hoogtepunten voor u uitgekozen.
Fidelio vertelt het verhaal van Leonore, die zich vermomt als de jonge man “Fidelio” om haar onschuldig gevangen echtgenoot Florestan te redden. Florestan wordt door de tirannieke gevangenisdirecteur Pizarro in het geheim vastgehouden.
Leonore krijgt een baan in de gevangenis en komt zo steeds dichter bij haar man.
Wanneer Pizarro besluit Florestan te doden om zijn misdaden te verbergen, werpt Leonore zich tussen beiden en verhindert de moord.
Op dat moment arriveert de minister die de gevangenis onderzoekt, waardoor Florestan wordt bevrijd en gerechtigheid zegeviert.

Rolverdeling
Leonore (Fidelio) – Titia van Heyst
Marzelline – Florieke Beelen
Florestan – Jeroen de Vaal
Don Fernando – Willem de Vries
Rocco – Paul Valk
Pizarro – Riemer Poortstra, Willem de Vries
Jaquino – Jeroen de Vaal
Gevangenen – Jeroen de Vaal en Willem de Vries

I – Ouverture
De ouverture van Fidelio is geen verhalende scène, maar een muzikale inleiding die de kernideeën en emoties van de opera samenvat.
De sombere, gespannen passages verwijzen naar Florestans gevangenschap en het gevaar waarin hij verkeert.
Heldere, triomferende thema’s verbeelden Leonore’s moed, haar strijd voor gerechtigheid en de uiteindelijke vrijheid die aan het eind van de opera wordt bereikt.

II – Kwartet
Het kwartet is een canon waarin vier personages tegelijk hun heel verschillende gevoelens uitdrukken.
Marzelline (dochter van Rocco) voelt zich verliefd op “Fidelio” (Leonore in vermomming) en droomt van een toekomst met hem.
Leonore is gespannen en innerlijk verscheurd: ze moet haar identiteit verbergen terwijl ze hoopt haar man te vinden.
Rocco (cipier) is tevreden dat zijn dochter iemand gevonden heeft en denkt praktisch over een huwelijk.
Jaquino (portier) lijdt onder Marzelline’s afwijzing en is jaloers en wanhopig.
Hoewel ze samen zingen, heeft ieder zijn eigen emotie.
Daardoor ontstaat een moment van muzikale harmonie tegenover innerlijke chaos.

III – Vrouwenkoor
Het vrouwenkoor is niet afkomstig uit Fidelio, maar uit theaterstuk King Stephen.
Het stuk eert Stephan I, de eerste christelijke koning van Hongarije, die werd gezien als de stichter van het Hongaarse koninkrijk.
Het koor bezingt een ideaalbeeld van een vreedzame, harmonieuze samenleving.
De vrouwen roepen op tot onschuld, goedheid en morele zuiverheid. Ze schilderen een soort moreel paradijs waarin deugd, trouw en harmonie de samenleving vormgeven.
Daarmee ondersteunen ze de symboliek van het hele werk: de stichting van een rechtvaardig Hongaars rijk onder koning Stephan.

IV – Gevangenenkoor
Het gevangenenkoor (“O welche Lust”) uit Fidelio is één van de beroemdste momenten van de opera.
De gevangenen worden door Rocco heel even uit hun donkere cellen gelaten om frisse lucht te halen.
Terwijl ze langzaam naar buiten komen, zingen ze over het gevoel van vrijheid, hoe klein en tijdelijk die ook is.
Ze genieten van het zonlicht, de frisse lucht en het idee van hoop, maar zijn tegelijk bang om te hardop te praten, omdat hun vrijheid kwetsbaar is.

V – Finale
De finale van Fidelio vormt het triomferende slot van de opera en draait om vrijheid, gerechtigheid en verzoening.
Nadat Leonore Florestan heeft gered en Pizarro is ontmaskerd, arriveert de minister Don Fernando.
Hij herstelt de orde, veroordeelt Pizarro’s misdaden en verklaart Florestan onschuldig.
De gevangenen worden vrijgelaten en prijzen de teruggekeerde rechtvaardigheid.
Leonore maakt Florestan persoonlijk de ketenen los: hét symbolische moment van het hele werk, waarin liefde sterker blijkt dan tirannie.
De finale eindigt in een groots koor waarin iedereen zingt over het licht van de vrijheid, de kracht van trouw en de overwinning van het goede.

Titia van Heyst – Sopraan

Titia van Heyst behaalde in mei 2007 haar masterdiploma aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. Tijdens haar masterstudie specialiseerde zij zich in de Franse en Duitse liedkunst.
Titia is een allround sopraan en veelgevraagd soliste. Ze brengt een variëteit aan oude muziek tot leven: van Bach tot Brahms.
Zij voert ook regelmatig grote oratoriumwerken uit. Naast soliste is Titia een gepassioneerd ensemblezangeres. Sinds 2018 is ze parttime verbonden aan het Groot Omroepkoor. Buiten Nederland concerteerde ze met topensembles in onder andere Zuid-Afrika, de Verenigde Staten en veel Europese landen.

Florieke Beelen – Mezzosopraan

Florieke Beelen won diverse prijzen. Haar deelname aan het Internationaal Vocalisten Concours in 2014 leverde haar vier prijzen op, waaronder de prestigieuze Arleen Auger Allround Prijs voor de beste allround zangeres van het concours.
Zij is een veelgevraagd soliste in binnen- en buitenland zowel op oratoriumgebied als in opera’s.
De liefde voor het lied deelt Florieke met pianiste Abigail Richards, met wie zij een liedduo vormt. Samen wonnen zij twee prijzen op het Internationaal Vocalisten Concours 2014. Recent gaven zij samen een recital in de Kleine Zaal van het Concertgebouw.
Florieke heeft ook een bacheloropleiding Bedrijfseconomie en master Marketing Management aan de Tilburg University voltooid.

Jeroen de Vaal – Tenor

Jeroen de Vaal studeerde aan het conservatorium te Utrecht bij Eugénie Ditewig; op dit moment wordt hij gecoacht door Tamar Niamut.
Jeroen stond op het podium van de bekende operahuizen van Amsterdam, Antwerpen/Gent, Brussel, Luxemburg en Lyon.
Hij is een veelgevraagd concertzanger en regelmatig te horen in J.S. Bach’s grote oratoriumwerken. Daarnaast staan oratoriumcomposities van Haydn, Mozart, Gounod, Rossini en vele anderen op zijn uitgebreide repertoirelijst. Sinds 2015 is Jeroen parttime verbonden aan het Koor van de Nationale Opera.

Willem de Vries – Bariton

Willem de Vries studeerde aan het Conservatorium van Amsterdam. Hij is een veelgevraagd oratoriumzanger en zong vele operarollen.
Hij werkte tevens mee aan een serie educatieve concerten van de Magische Muziekfabriek in samenwerking met Het Residentie Orkest en Het Radio Filharmonisch Orkest. Meer concerten met Willem als zanger en presentator, geproduceerd door Tivoli Leidsche Rijn en de TROS, waren een groot succes. Het betrof een serie concerten met de medewerking van Het Groot Omroepkoor, de TROS en de NTR, ‘Meneer Gijs wil een prijs’.
Tijdens het Prinsengrachtconcert in 2021 in Amsterdam was Willem een van de vocale solisten.
Willem de Vries is presentator van de zondagmiddageditie van De Muziekfabriek op NPO Klassiek.
 
 
 
De kleine rollen in Fidelio worden gezongen door koorlid Riemer Poortstra (Pizarro) en dirigent Paul Valk (Rocco).

De Spaans-Nederlandse dirigent Samuel Tamarit Otero (1987) is een “veelbelovend dirigent met een zeer sterke techniek, geweldige muzikale ideeën en veel charisma”.

Samuel werd in januari 2024 bekroond met de Eerste Prijs op de Felix Mendelssohn International Conducting Competition, unaniem besloten door de jury, dankzij zijn uitstekende interpretatie van de Vierde Symfonie van Mendelssohn.

Foto: Jan Ptacek

In de afgelopen jaren heeft hij verschillende orkesten gedirigeerd, waaronder het Gran Canaria Philharmonic Orchestra, het Czech Chamber Orchestra Pardubice, het Slovak Radio Symphony Orchestra en het Moravian Philharmonic Orchestra. Samuel volgde zijn dirigentenstudies aan de Opus 23 Academy onder leiding van maestro’s Miguel Romea en Andrés Salado. Tamarit Otero volgde masterclasses aan het Royal Northern College of Music en de Musik Akademie in Bazel, waar hij les kreeg van dirigenten zoals Jorma Panula, Johannes Schlaefli, Martin Sieghart, Nicolás Pasquet, Antony Hermus, Charles Olivieri-Munroe en Karel Mark Chichon.

Samuel is sinds eind 2019 de dirigent van Flehite Sinfonietta.

Paul Valk is een inspirerende dirigent die er bij concerten in slaagt het koor boven zichzelf uit te laten stijgen!

Paul studeerde orgel, koordirectie en kerkmuziek met als specialisaties piano, zang en orkestdirectie. Naast SoliAmersfoort dirigeert Paul het oratoriumkoor Het Amsterdams Gemengd Koor en het Alkmaarse kamerkoor Sine Nomine. Sinds 2021 is hij chef-dirigent en artistiek leider van de Nederlandse Händelvereniging.

Paul Valk dirigeert met regelmaat grote scratch-concerten met honderden zangers en orkest. Incidenteel leidt hij het vocaal ensemble Octagon uit Utrecht en begeleidt hij op orgel en/of piano koren, instrumentalisten en vocalisten bij concerten en optredens.

Paul is sinds 2012 de dirigent van SoliAmersfoort.

Oratoriumkoor SoliAmersfoort bestaat uit ruim honderd zangers en voert vooral klassiek repertoire uit, aangevuld met lichtere muziek en werk van eigentijdse componisten. Met de uitvoering van Fidelio waagt het koor zich nu ook aan het operaveld.

Met twee jaarlijkse concerten, inspirerende repetitieweekenden en buitenlandse concertreizen is SoliAmersfoort een koor dat bruist van activiteit.

Concerten van Soli in 2026:
Mater – PetitSoli
Datum: 7 februari 2026, 20:00 uur
Locatie: De Schaapskooi – Magelhaenstraat 70, Amersfoort
 
Cherubini – Requiem
Datum: 2 mei 2026
Locatie: Joriskerk – Hof 1, Amersfoort
 
J.S. Bach – Weihnachtsoratorium
Datum: December 2026
Locatie: Joriskerk – Hof 1, Amersfoort